استان بوشهر از نظر موقعیت جغرافیایی از دو بخش «جلگه ای» و «کوهستانی» تشکیل شده است. بخش «جلگه ای» این استان در امتداد خلیج فارس قرار دارد و هرچه از سمت شمال و شمال غربی به طرف جنوب و جنوب شرقی پیش رویم بر عرض جلگه ای آن افزوده می شود و اما بخش «کوهستانی» استان که در شمال و شرق آن واقع شده، از دو رشته کوه «‌گچ ترش» و «نوکند» تشکیل شده که در سراسر طول استان به موازات هم امتداد یافته اند و در حقیقت دنباله «رشته کوه های زاگرس»‌ هستند.
عوامل متعددي در جریان آب و هوایی منطقه تاثیر به سزایی دارد که از آن جمله می توان به: كمي ارتفاع، قرار گرفتن در محدوده عرض هاي جغرافيايي پايين، مجاورت با دريا، وزش بادهاي گرم جنوب غربي و بادهاي گرم و مرطوب دريايي، عبور پاييزي- زمستاني طوفان هاي موسمی سوداني و مديترانه اي اشاره کرد. در خصوص آب و هوای استان می توان گفت؛ آب و هوای منطقه در داخل استان ، به دليل نزديكي به خط استوا و كمي ارتفاع ، «گرم و خشک بيايانی» و در نوار ساحلی «گرم و مرطوب» است.
رودهاي اين استان به علت عبور از طبقات نمکي معمولاً شور و غيرقابل شرب هستند که مهم ترين آنها عبارتند از: رود مند، رود دالکي، رود شاپور، رود حله، رود اهرم و رود شور.
همچنین از رودهای فصلی استان بوشهر می توان به رود اهرم، رود دره آبداری، رود گپ و رود شور گناوه اشاره کرد.

 

براساس کاوش های انجام شده ، منطقه بوشهر، پیش از ورود و استقرار «آریایی ها»‌ محل سکونت نژادهای بومی و گروه های مختلفی بوده‌ است. در دوره حکومت «‌عیلامی ها»، این منطقه که «لیان» نامیده می شد، از «بندر دیلم» شروع شده و تا «بندر سیراف قدیم» ، در حوالی «بندر طاهری» در شهرستان کنگان ادامه داشت.
لیان به معنی « آفتاب درخشان» یا «سرزمین آفتاب درخشان» است که نامی عیلامی محسوب می شود. اهمیت این منطقه در آن زمان بیشتر به لحاظ حفاظت دريايي مرزهاي جنوبي، تجارت با حوزه جنوب شرقي درياي پارس -نواحي اقيانوس هند و جنوب شرقي آسيا– و از همه مهم تر داشتن موقعيت مهم مذهبي، یعنی وجود «معبد ایزد بانوی بزرگ لیان» بود. همچنین، مطابق خشت نوشته عصر عیلامی که از محلی به نام «تل پی تل» یعنی «تپه ای کنار تپه ای» در جنوب محله امام زاده بوشهر بدست آمده است ، معبد بزرگ خداي ايلامي «ان شوشيناك» نیز در این منطقه قرار داشت.
سرزمین بوشهر، در دوران حكومت هخامنشيان، جزو یکی از ساتراپ نشین های پارس بود. در زمان حکومت سلوكيان و ساسانيان بوشهر یا «ریو اردشیر» به عنوان بندر مهم تجاري و فرهنگی مورد توجه بود. ساسانيان در «ريواردشير» كه بعدها «ريشهر» نام گرفت، قلعه مستحكمي با دیوار های بلند و برج بنا كردند كه اطراف این دیوار از يك طرف به سمت دريا بود و از سه طرف دیگر مشرف به خندق هاي عظيمي بود كه هنگام حمله احتمالي دشمن و يا هرگونه خطري، از آب دريا پر مي شد.
با سقوط سلسه ساساني به دست اعراب مسلمان تمدن و فرهنگ «ريشهر» نيز رو به زوال گذاشت. فتح ريشهر به دست مسلمانان به اندازه اي اهميت داشت، كه جمعي از مورخان اسلامي آن را با فتح قادسيه مقايسه كرده اند. بلاذري در فتوح البلدان مي نويسد: «در اين جنگ در دشواري و كثرت نعمتي كه به دست مسلمين افتاد ، همانند جنگ قادسيه بود.»
در خصوص اوضاع ريشهر، پس از سقوط آن به دست مسلمانان تا زمان روی کار آمدن نادر شاه افشار اطلاعات اندكي در دست است. اقدام های نادر شاه و سياست دريايي او براي مبارزه با عثماني ها و گسترش قلمرو دريايي در خليج فارس سبب شد تا اين شهر بندري بار ديگر مورد توجه قرار گيرد. وی آن جا را به عنوان پايگاه ناوگان دريايي خود در خليج فارس برگزيد و نامش را به «بندر نادريه» تغيير داد. «نادر شاه» با به كار گماردن يك تاجر انگليسي به نام «جان التون» بوشهر را به صورت يك مركز مهم كشتي سازي و پادگان نظامي در آورد.
با مرگ نادر در سال ۱۱۶۰ هـ.ق سپاه دريايي او بين حکام بوشهر و بندرعباس تقسيم شد، شيخ ناصرخان آل مذکور، كه در دوران نادر يكي از سالاران وي بود، پس از مرگ نادر شاه كشتي ها و ناوگان مستقر در بوشهر را تصرف کرد و حكومت مقتدرانه «خاندان آل مذكور» كه قريب يكصد سال بر بوشهر حكمراني كردند را بنيان نهاد. بوشهر در زمان «خاندان آل مذكور» رو به عمران وآباداني گذاشت و روابط تجاري گسترده اي با هلندي ها برقرار كرد. در دورة زمامداري «كريم خان زند» ، بوشهر و تاريخ آن وارد مرحلة تازه اي شد. در سال ۱۱۷۷ هـ.ق انگليسي ها با حمايت شيخ ناصر خان آل مذكور قرار داد معروفي با كريم خان زند منعقد كردند كه اين قرار داد زمينه ساز حضور استعماري انگليسي ها در جنوب ايران و خليج فارس بود. بوشهر، در دوره كريم خان، بندر بازرگاني اصلي ايران به شمار می آمد.
در دوران قاجاريه این سرزمین به صورت بندر مهم تجاري، فرهنگي و سياسي در آمد. بوشهر در دوره قاجار معتبرترين بندر تجاري ايران بود بطوری كه اكثر دول خارجي مانند انگليس، روسيه، آلمان، ايتاليا، فرانسه، هلند، نروژ و عثماني در اين شهر دفتر نمايندگي سياسي و تجاري دایر کردند و به دروازه جنوبي ايران براي تبادل افكار سياسي و مناسبات فرهنگي تبدیل شد. به نوشته «دائرة المعارف ايرانيكا»، در آغاز سدة نوزدهم ميلادي پس از ناآرامي هايي كه نمايانگر پيدايش خاندان قاجار بود، سالانه نزديك به صد كشتي انگليسي و عربي از هند و مسقط براي انجام امور بازرگاني وارد بندر مي شدند و با خود پارچه، انواع ادويه، چاي، برنج شكر و غیره از اروپا ، هند و چين مي آوردند.
در سال ۱۳۳۳ هـ.ق نيز در زمان جنگ جهاني اول و به دنبال قيام «ریيسعلي دلواري» عليه منافع انگليسي ها در جنوب ايران، انگليسي ها نيروي تقويتي به بوشهر اعزام كرده وشهر بوشهر را اشغال نمودند.
پس از پايان جنگ جهاني اول و با روی کار آمدن رضا پهلوی، بوشهر همچنان كانون پر تشنج وقايع باقي ماند و خوانين بسياري عليه حاكميت رضا شاه سر به طغيان برداشتند. در دورة حاكميت رضا پهلوی با كشيده شدن راه آهن سراسري و انتقال حجم عمده داد و ستدهاي تجاري از ايران به بصره در دوره حکومت رضا پهلوی و نیز پس از جنگ جهاني دوم، بوشهر، جايگاه خود را به عنوان ستاد فرماندهي انگليسي هاي مقيم در حوزه خليج فارس از دست داد.
این منطقه در زمان جنگ تحميلي عراق به ايران نيز ايفاگر نقش هاي اقتصادي و استراتژيكي مهمي بود و هم اكنو ن از نظر استراتژيكي، اقتصادي و گردشگري براي ايران داراي اهميت بسياري است.
استان بوشهر در سال ۱۳۵۲ ه . ش، به استاني مستقل تبديل شد كه با دربرگرفتن شهرستان ها، شهرها و روستاهاي متعدد از جمله مناطق مهم جنوب ايران به شمار می آید.

 

همان طور که آورده شد؛ استان بوشهر پيش ا ز ورود «آريائي ها» به ايران محل سكونت اقوام و گروه هاي نژادي گوناگوني بوده است. علاوه بر نژاد «بومي و مديترانه اي»  اقوام و نژادهاي ديگري همچون سياه پوست هاي دراويدي، سامي ها،‌ايلامي ها،‌سومري ها، نورديك ها و عربها در اين خطه زندگي مي كردند .
ساکنین سرزمین بوشهر به دلیل دور بودن با مردم سرزمین های شمالی ایران و نزدیکی به کشورهای عربستان، بحرین، بصره، کشورهای آفریقایی و مدیترانه ای چون سوریه، ایتالیا، لبنان و اسپانیا مجبور بودند برای انجام بیشتر کارهای اقتصادی با آنان در ارتباط باشند.
بعدها و به هنگام شكل گيري شهرهاي استان بوشهر به ويژه بندر بوشهر، گروه هاي ديگري از اقوام داخلي ايران از جمله بهبهاني ها،‌ده دشتي ها، اهالی کازرون، شیراز، آبادان و خورموج به اين سرزمين مهاجرت كرده اند كه در اثر اختلاط با اقوام قبلي يك نوع نژاد و قوميت خاص بوشهري را شكل داده اند.
بنابراین با توجه به وجود نژادها و اقوام مختلف،‌ زبان مردم استان بوشهر هرچند فارسی است ولی گویش های متنوع در مناطق مختلف آن رایج است؛ به عنوان نمونه در سواحل خلیج فارس و جزایر آن نوعی گویش با رگه های زبان های بلوچی، کردی، ترکمنی و برخی واژه های انگلیسی، هلندی، پرتقالی، هندی و عربی مورد استفاده قرار می گیرد. برخی از اهالی «جزیره شیف»، «بنادر کنگان» و «عسلویه» نیز به زبان عربی صحبت می‌کنند و یا در شهرستان های شمالی استان مانند: دیلم، گناوه و دشتستان گویش لری و در شهرستان‌های جنوبی مانند جم و قسمت‌هایی از کنگان و دیر فارسی لهجه دار رواج دارد.

 

اقتصاد استان بوشهر به بخش‌های کشاورزی، دامداری، شیلات و تا حدودی به صنعت متکی است بخش كشاورزی استان از نظر نوع تولید محصولات به دو قسمت «محصولات زراعی» و «محصولات درختی» تقسیم می‌شود. از مهم‌ترین محصولات زراعی این استان می توان: گندم و جو آبی و دیمی، تنباكو، پیاز، كنجد، سبزی، صیفی و گیاهان علوفه‌ای را نام برد. محصولات درختی آن نیز شامل خرما و مرکبات است. بطور کلی فعالیت اقتصادی این استان در درجه اول «تولید خرما» و در درجه دوم «صید ماهی» تشکیل می دهد.
صنایع این استان نیز به دو بخش «صنایع دستی و ماشینی» تقسیم می‌شوند که مهم ترین آنها صنایع کشتی و لنج سازی، توربافی، کوزه، سفال وغیره است.
همچنین استان بوشهر به دلیل داشتن موقعیت استراتژیکی ومنابع و صنایع مختلفی نظیر؛ نفت و گاز از مناطق مهم صنعتی و اقتصادی کشور به شمار می رود. از دیگر عواملی که باعث اهمیت این منطقه در بخش صنعت شده، می توان به قرار داشتن میدان های گازی چون: پارس جنوبی ، کنگان ، پارس شمالی، بردخون، شهرستان دشتی و پالایشگاه عظیم گاز در جم و وجود مهم‌ترین ترمینال‌های صادرات نفت خام جهان در جزیره خارک و همچنین اجرای طرح‌های کلان صنعتی از قبیل نیروگاه اتمی بوشهر، کشتی سازی اشاره کرد.

 

مهم ترين‌ بنادر استان‌ شامل‌ بندر بوشهر، بندر گناوه‌، بندر ديلم‌، بندر ريگ‌، بندر دير، بندر كنگان‌، بندر نخل تقی‌، بندر عسلويه‌ و بندر عامری‌ است.